Antalya Yörükleri (3)

Bizim Yörük Aşiretleri

Osmanlı Devleti kayıtlarında "Yörükan Taifesi" olarak adlandırılan Yörükler kendi aralarında "Aşiret" ya da "Oba" dedikleri geniş aileler halinde yaşarlardı. Bu aşiretler arasında Antalya yöresinde en bilinenleri Karakoyunlu, Akkoyunlu, Tekeli, Karakeçili, Akkeçili, Sarıkeçili, Aksığırlı, Fettahlı, Hacımehmetli, Güzelbeyli, Honamlı (Recepli ), Ötgünlü, Saçıkaralı, Töngüşlü, Kızılışıklı, Çoşlu, Solaklı aşiretleridir.

Yörüklerde ‘Aşiret’ adı büyük aileleri ifade etmek için kullanılırdı. Fakat zaman içinde yerleşik hayata geçilmesiyle ve evlenme yoluyla yeni akrabalıkların oluşmasıyla aşiretler özgün halini yitirmişlerdir. Yörüklerin oba isimleri aynı zamanda bir yer ifade eder. Eskiden Yörüklerin nüfus cüzdanlarına bakıldığında doğum yeri olarak Karakoyunlu, Honamlı gibi aşiret isimleri yazardı. Mesela Karakoyunlu, Honamlı dendiği zaman, o kişinin Isparta ve  Konya yöresinden olduğu anlaşılırdı. Bu onlar için eskiden birer adres gibiydi. Aslında böyle sabit bir yer yoktu.

Yörükler mensup oldukları Oğuz boylarına göre de ayrıca isim alırlardı. Kayı, Bayat, Karaevli, Yazır, Döğer, Dodurga, Yapağılı, Avşar, Kızık, Beğdili, Karkın, Bayındır, Peçenek, Çavundur, Çepni, Salur, Eymir, Alayuntlu, Yüreğir, İğdir, Buğdüz ve Kınık isimleri Yörük boylarına ait isimlerdir. Bugün Anadolu'daki birçok mezra, köy ve kasaba, isimlerini bu Yörük boylarının isimlerinden almışlardır.

Antalya Bölgesinde kırsal alandaki yerli halkın hemen hemen tümünün yaylada ve sahilde arazi satın alarak artık çiftçi durumuna geçerek köylüleşmiş olduğu söylenebilir. Hiçbir yerde evi, yurdu, bir karış toprağı olmayan yalnız çadır hayatı sürdüren; nerede taze ot ve sorunsuz yurt bulurlarsa orada konaklayan Yörükler ise yok denecek kadar azdır. Bunlar Döşemealtı, Çubuk Boğazı, Serik Ovası; yaz aylarında ise Elmalı, Korkuteli, Saklıyaylası, Beyşehir Yöresi'nde konaklamakladırlar.

Eski Yörük Aşireti’nin Saçılmaz, Hacıosmanlı, Kirterlikli, Basırlı, Çıraklı, Bildirli, Marangozlar adlı obaları genellikle Serik çevresinde yoğundur. Yazları Anamas'a çıkarlar. Eski Yörükler Anadolu Selçukluları zamanında İran ve Irak üzerinden Anadolu'ya geldiklerinde Selçuklu Sultanları onları Antalya yöresine yerleştirdiler. Kışlık olarak o dönemde Teke Karahisarı olarak bilinen Sillyon (asar) bölgesinde oturmuşlar, Anamas Yaylası’nın Çirpen, Kızılova, Bodas, Karacalar, Göçeri, Çatmalı yörelerinde de yazlarını geçirmişlerdir.

Yeni Osmanlı Aşireti: Bu isim bu aşirete Orta Asya'dan en son geldikleri için verilmiştir.

Kurşunlu, Topallı, Araplar, Kirişçiler, Çılbak, Başındanyoklu, Kömürcüler adlı obaları vardır.

Bu aşiretin obaları Korkuteli'nin üstündeki Söbüce Yaylası’na çıkarlar. Kışı Korkuteli’de obaların isimlerini almış köylerinde kışlarlar.

Saraçlı Aşireti’nin Tarakçılar, Sarıhasanlı, Sarıimamlı, İhtiyarlı, Beyçukulu, Çenger, Küçükçenger, Taşbaşı, İşamtepe isimli obaları yazlarını Akseki'nin üstünde Göktepe Yaylası’nda; kışlarını Antalya'nın Saraçlı köyünde geçirirlerdi.

Antalya ve Bucak'tan çıkan Sarıkeçili Aşireti’nin Dağlı, Şeytanlar (Demirci), Üsemoğlu, Odabaşıoğlu Obaları Bucaktan itibaren batıya doğru gidip Samas belini aşıp Burdur'un Aziziye köyüne ve katrancık (Kartal dağı) Yaylası’na çıkarlar. Korkuteli'nin Karadin Köyü’nün (Şeytanlar veya Demirciobaları) konar göçerlerine Konya'nın Çumra ve Bozkır arasındaki alanlarda da rastlanmaktadır.

1950'li yıllarda yapılan belirlemelere göre Karahacılı Aşireti şu oymaklardan meydana gelmiştir: Himmetli aşireti Balkız Köyü çevresinde ve Karagöl civarında yerleşiktir. Sarıhabalı (Habalı) ve Hacı Hamzalı aşiretlerinin bir kısmı Köprüçayı'nın karşı sahilinde Kilimli Köyünü kurmuşlardır. Kaldırıcılar ve Ali Kahya Aşiretleri, Üründü, Deniztepesi, Balkız, Ayanoz, Kızıllar ve Kuşlar Köyüne yerleşmişlerdir.

Oğuz Türkmen'lerinin Avşar Boyu'ndan gelen Karahacılı Aşireti’nden ayrılıp ayrı bir oba kuran ve Solaklı adını alan Solaklı Yörükleri yaz aylarını kendi yaylalarında, kış aylarını da Antalya Bölgesinde geçirmeye devam etmişler. Serik İlçe merkezinde Karadayı, Belkıs Beldelerinde Kürüş Köyü'nde, Manavgat İlçesinin Taşağıl Beldesinde, Çakış, Çardak, Sarin köylerinde 1500 Hane civarında yerleşik düzene geçmiştir.

Kendilerini Hunanlı olarak tanıtan Honamlı Aşireti bölgenin bilinen diğer aşiretidir. Çinliler koyuna "Hun" derlermiş. Honamlılar çatal kafalı, ince vücutlu orta ye ortadan uzunca boylu ve Saçı karalı aşireti dışında hiçbir aşirete benzemezler. Honamlı Aşireti  Çoşlu, Ödgünlü, Telliler, Elekli, Karaevli, Recepli, Hacı Mahmutlu, Pekmezci, Garsavurdanlı obalarından oluşur. Honamlı Yörükleri Antalya Ovası’nda Serik, Manavgat, Alanya, Kemer ve Kumluca çevrelerindeki göçebe ve hayvancılık yaşantısını erken bırakıp tarım ve turizm alanlarında ticarete atılmışlardır.

Ötgünlü Obası: Ötgün, bir tür hayvan çanıdır. Deve, koyun hangi hayvana takılırsa en küçük hareketlerde bir uğultu sesi verir. Bunlar Taşağıl Bucağı'nın Kaymaz Köyü ile Çakış arasındaki bölgede yerleşmişlerdir.

Yörüklerin aşiret adları onların genel hayat tarzını belirleyen bir sınıflandırmadır. Ancak yaşamlarının ana uğraş alanı olan hayvancılıkta sürülerin çeşidi, Yörük insanının nerede yaşayacağını belirlemiştir. "Akkoyun" olarak bilinen koyun çeşidi soğuğa dayanıksız bir tür olduğundan, Akkoyun cinsinden sürüleri olan Yörük aşiretleri genellikle Toros dağları ile Muğla, İzmir, Balıkesir ve Çanakkale uzantısındaki yerleri kendilerine yurt edinmişlerdir. Karakoyunlu Aşireti  İbişli, Kuşçular (Kuşlar), Hacı ahlar, Könterli, Dayılar, Balıklılar, Ebişler, Zeybekler adlarındaki obalardan oluşmuştur. Halk arasında "Mor Koyun" olarak tanımlanan soğuğa daha dayanıklı sürülere sahip olan bu aşiretin ataları tahminen üç-dört asır evvel Anamur -Alanya üzerinden geldikleri tarihi kayıtlarda kesindir. Karavca, Oymapınar, Seki, Sorgun, Çolaklı, Yavrudoğan, Şişeler vs. yerlerde soy olarak yaşayan aileler vardır.

Saçıkaralı Aşireti: Bu aşirete Haytalar da denir. Onlar kendilerine söylenen "Hayta" sözcüğünden pek hoşlanmazlar. Yazın Şarkikaraağaç taraflarına göçerler. Önemli bir kısmı 1904 sayımında Şarkikaraağaç ilçesi nüfusuna yazıldılar. Serik ilçesinin Aşağı ve Yukarı Kocayatak, Solak, Murtuna, Manavgat yöresinde yerleşik hayata geçtiler. Mahalleleri: Bacaklar, Elekli, Gedikli, Güccüklü (küçüklü),  Gosatlı, Hacıaliler, Hacınasuhlu, Hacıgaralı, Karacaklı, Kerimli, Kötekli, Hacısüleymanlı, Neneli, Saçıkaralı,  gibi kollara ayrılırlar.

Bunlar yazı Anamas dağlarında yazlarlar. Güzü ise Şarkikaraağaç ovalarında güzlerler, kışlağa ise Antalya Ovası’na inerler.

Keçili Yörükler de aynı şekildedir. "Sarıkeçi" Akkoyun gibi soğuğa dayanıksızdır. Bu nedenle Sarıkeçili Yörükleri Toros dağlarında yaşamaktadırlar. Karakeçili, Sarıkeçili, Kızılkeçili, Kurtlu, Haculu, Atçekenler olarak obalara ayrılmışlardır. Antalya Sarıkeçili Yörüklerini en çok barındıran bölgedir. Sarıkeçili Yörükleri Horzum, Honamlı, Kula, Yeni Osmanlı, Melli, Kınık, Yazır gibi Yörük obaları ile evlilik bağı kurdukları için karışmışlardır. Karakeçili Yörükleri de ise tıpkı Karakoyunlular gibi Orta Anadolu'yu tercih etmişlerdir.

Boynu inceli Aşireti: Şahbazuşağı , Gafarlıuşağı, Gızılalıuşağı, Sarıbeyoğluuşağı, Sarıoğlanlıuşağı,  Hacıalıuşağı, Kerimuşağı, Dolanuşağı, Gözarauşağı gibi obaları bulanan aşiretin bir kısmı Mersin Erdemli ilçesinde, bir kısmı ise Antalya Yeniköy’e yerleşmiştir.

Farsak Aşireti: Karaçalı, Dağlı, Yağbasan obalarından oluşmaktadır. Bu obalar yazlarını Korkuteli'nin Yelten Köyü civarında Farsak Yaylasında, kışlarını Farsak (bugün Varsak) yöresinde geçirirlerdi.

HAFTAYA: YÖRÜK GÖÇ YOLLARI VE YAYLALARI