Sayıştay tartışması

Gündemi ısıtmasıyla "soğumaya" alınması bir oldu. AKP Bilecik Milletvekili Fahrettin Poyraz ile aynı partiye mensup 122 milletvekilinin imzaladığı "Sayıştay Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Teklifi" 18 Nisan 2013'te TBMM Başkanlığı'na sunuldu, 19 Nisan'da Plân ve Bütçe Komisyonu'na havale edildi ve muhalefete mensup vekillerin tekliflerinde rastlanmayan bir hızla 30 Nisan gündemine alındı.

Ancak, Poyraz'ın teklifiyle ilgili müzakere süreci, başta Sayıştay denetçileri ve Meclis'teki muhalefet vekilleri olmak üzere konuyla ilgili geniş bir kesimin yoğun eleştirileri sonucu durduruldu. Plân ve Bütçe Komisyonu 30 Nisan'da teklifin görüşülmesinin "ileri bir tarihe" ertelendiğini açıkladı.

Eleştirilerin odak noktasını TBMM'nin bütçe hakkı kavramı oluşturuyor. Kanun teklifinde Sayıştay'ın denetim, rapor ve malî yargı sistem ve mekanizmalarını bozan, etkinliğini zayıflatan düzenlemeler bulunduğu savunuluyor. Bu durumun, bütçe bağlamında kamu kurum ve kuruluşlarının malî işlemlerini; dolayısıyla hükümet icraatını Sayıştay aracılığıyla denetleyen Meclis'in yetki alanını daralttığı vurgulanıyor.

Bütçe hakkı ne hakkı

"Bütçe hakkı" kavramını, kısaca, "parlâmenter rejimleri doğuran hak" diye tarif etmek mümkün. Ya da, halkın-milletin devlete ödediği vergilerin "hükümetler tarafından nasıl kullanıldığını izleme, bilme, denetleme ve hesap sorma hakkı" da denebilir.

Millet bu hakkını seçtiği parlâmentolar aracılığıyla kullanır. En azından böyle olduğu varsayılır. Parlâmentolar da hükümetlerden soracakları hesabın bilgi, belge ve raporlarını Sayıştay gibi uzman devlet kurumlarından sağlar.

Parlâmentoların "bütçe hakkı" aslında kan dökülerek elde edilmiş bir hak. Avrupa'da böyledir. İngiltere'de 1600'lü, Fransa'da 1700'lü yıllarda halk hareketleri ve devrimlerle doğmuş anayasal bir "temel hak" olarak bilinir. Osmanlı İmparatorluğu'na kavram ve kurum olarak1876 Tanzimat Fermanı ile "yumuşak intikal" ile girdi. Cumhuriyet rejimi de meclisin bütçe ve denetim hakkını Milli Mücadele döneminden itibaren gerek anayasal ve yasal gerekse uygulama düzeylerinde kurumlaştırdı ve pekiştirdi.

TBMM'nin bütçe etkinliği

Bütçe hakkı ve hükümet icraatının bu hak bağlamında denetlenmesi akademik olduğu kadar siyasi düzeyde de incelenen, irdelenen bir konu. Parlâmentoların bütçeler üzerinde değişiklik yapma gücü ve etkinliği de konunun alt başlıklarından biri.

Akademi düzeyinde bu konuda yapılan araştırmalar var. "Wehner Endeksi" TBMM'yi de içeren bir çalışma. 2009 yılındaki ölçüme göre, ABD Kongresi 88.1 ile en yüksek etkinlik puanına sahip. Bu ülkeyi 66.7 puanla Macaristan, 65.3 puanla İsveç parlâmentoları izliyor. İlk 3 böyle.

Son 3 ülke ise, 19.4 puanla Yunanistan, 18.1 puanla Fransa, 16.7 puanla İrlanda şeklinde sıralanıyor. TBMM 36.1 puanla, Polonya ve Finlandiya'nın da bulunduğu orta dilimde yer alıyor. Bu durum Meclis'in bütçe hakkını etkin kullandığı, Sayıştay'ın da bu hakkın kullanımında güçlü bir lojistik destek sağladığı anlamına mı geliyor?

Evet-hayır

Kanun teklifi birbiriyle bağlantılı iki soruya evet-hayır zıtlığında cevap verilmesini mümkün kılıyor. 122 milletvekilinin imzası ve hızla çıkarılmak istenmesiyle hükümet desteğine sahip olduğu anlaşılan teklif, iktidar kanadında etkinliği artırıcı, muhalefet ve denetleme çevrelerinde zayıflatıcı bulunuyor.

Bu çerçevede, "yasamanın bütçe hakkının yürütmeye teslim edileceği" yolundaki değerlendirme çok ciddi bir eleştiriyi içeriyor. Aynı zamanda şu soruyu da sorduruyor: Teklifin altındaki 122 imza AKP Meclis Grubunun üçte ikisi. Bu milletvekilleri Meclis'in "bütçe hakkını yürütmeye devredecek" bir kanun teklifine sahip çıkmış olmuyor mu?

İktidar vekillerinde iki farklı görüş dikkati çekiyor. Hayır diyenler var. Bu kesime göre denetimin ve Sayıştay'ın güçlendirilmesi sözkonusu. Ama teklifin, rahatsızlık yarattığına ilişkin kulis bilgilerine bakılırsa Plân ve Bütçe Komisyonu'nun erteleme kararında böyle düşünenler etkili oldu.