Trabzon… Turabozan…

Trabzon…

Eski bir başkent ruhu’ taşıyan şehir…

Trabzon ile ilgili yazılan kitap, dergi gibi eserlerde ya da konuşmalarda sadece ‘Üç padişah’ isminden; Fatih, Yavuz, Kanuni’den söz edilir ama, dördüncüsü olan II.Beyazıd’tan (d.1447-ö.1512), bir başka deyişle; saltanatı 1481-1512 arası olan Padişah Beyazıd-ı Veli’nin hakim olduğu dönemden nedense sözedilmiyor ya da bu konuda da koyu bir cahiliyet sözkonusu oluyor.

Bugün burada da bu eksikliği ortaya koyuyor; babası ve oğlu gibi çok değerli bir hükümdar olan II.Beyazıd’ı; Trabzon tarihinde olması gereken yere; Fatih Sultan Mehmet ile Yavuz Sultan Selim arasındaki zaman dilimi Trabzon’undaki yerine oturtuyorum! Sanırım ilk bendenizin ortaya koyduğu bu husustaki kaynağım; yarım asır kadar bir zaman dünyanın belli başlı yerlerini gezen seyyahımız Evliya Çelebi (1611-1682) rahmetli oluyor: “Fetihten sonra, Mehmet Han burayı taht edinip içinde para kestirdi, hutbe okuttu. Üç sene bu şehirde oturdu…Şehzade Beyazıt-ı Han’ı Trabzon’a hakim tayin etti ve kendisi İstanbul’a gitti. Sonra Beyazıt-ı Veli padişah olunca, oğlu Selim’i Trabzon’a yerine hakim tayin etti. Sonradan Sultan Beyazıt vefat edip, Birinci Selim padişah oldu…Şehzade Süleymen da Trabzon’da doğup orada hakim oldu. Bu Trabzon, Osman oğullarından dört padişaha taht olmuş eski bir şehirdir. (x).

Trabzon… Fatih Sultan Mehmed Han’in fethettiği, yerine hâkim olarak bıraktığı oğlu II.Beyazıd’ın da ‘hâkimlik’ yaptığı, Beyazıd-ı Veli (II.Beyazıd) padişah olunca da oğlu Selim’i Trabzon’a yerine hâkim tayin edince, Yavuz Sultan Selim’in şehzadeliğinde yönettiği, onun da oğlu Kanuni Sultan Süleyman’ın doğup da delikanlılığa çıkış yaşına kadar yaşadığı; Osmanoğullarının dört padişahına taht olmuş şehir.

***

II.Beyazıd’ın da Trabzon tarihinde yer almasını ortaya koymamın yanında, Fatih’i, Trabzon’u fethedince 2-3 gün kaldı diyerek Trabzon’dan ‘hemen gönderen (!)’ tarihsel bilgisizliğe de; Evliya Çelebi’ye göre, Trabzon’u fethinden sonra şehirde üç sene kaldığı (x) bilgisini gönderiyorum!

Çelebi rahmetli ayrıca; “Trabzon halkı…maarif ehlidirler..Dünyada Trabzon’un kuyumcuları kadar usta kuyumcu yoktur. Hatta Birinci Selim burada doğmuş, çocukluğu zamanında kuyumculuğu öğrenerek babası Beyazıd Han adına Trabzon’da para kazıtmıştır. Fakir, bu parayı gördüm. İşte o zamandan beri kuyumcuları şöhret bulmuştur...Bu şehirde birkaç ay zevk ve sefa edip, bütün maarif ve ilim erbabı ile can sohbetleri ederek şehri istediğimiz gibi gezip gördük.” diyordu ki (x). bu bilgiyi de kuyumculuğun kökenini Ermenilere atfeden cahiliyete gönderiyorum! Bugünün Trabzon’unda da ilim erbabı bulunmadığı düşüncemi ise kabul eden, etmeyene gönderiyorum… 

***

Trabzonlu işadamların (!) ‘tarihçisi’ tarafından da, Trabzon’un “En eski/İlk Osmanlı yapısı” olarak; II.Beyazıd’ın’ın oğlu şehzade Abdullah’ın, annesi Şirin Hatun için yaptığı İç Kale/ Şirin Hatun Camii 1470 gösterilse de, şehirdeki İlk Osmanlı yapısı bir çeşme; Alacahan yakınındaki kitabesinde 871 tarihi okunmuş –fetihten 5 yıl sonra yapılmış- olan Emir Hacı Hayreddin Paşa Çeşmesi oluyor. Şirin Hatun Camii, bu eserden sonra, üstelik de Cami olarak değil, Mescid olarak yapılmış bulunuyor. “Bugün İç Kale Camii olarak bilinen yapının orijinal ismine 1523 tarihli Trabzon Tahrir Defteri’nde, “Mahalle-i Mescid-i Valide-i Merhum Sultan Abdullah der Kale-i Evsat” olarak, mahalleye ismini vermiş biçimde rastlanmaktadır.” denilmesi bu oluyor (x). Şirin Hatun’un Cami yapılmayışı, padişah-i kanunu gereği ama; şehzadelerin sarayı değil, yaşadıkların ev denilmesi gerekenin bulunduğu yerin Fatih Camii kuzeyindeki Amasya Cami sokak olduğu bilgilenmek isteyene anlatıyor. Tıpkı merkez uzağındaki Ayasofya, Erdoğdu Camilerinin, başlangıçta mescid yapılıp, sonradan camiye çevrilmeleri gibi sonradan cami olmuştur. Aşıkpaşaoğlu; “Elhasıl Trabzon’u –Turabuzan’u- ki aldılar…Padişah her hisar’da yapılan kanunu Trabzon’a dahi yaptı. İçinde mescidler…yapıldı.” diyordu (x). Bu kanuna göre merkezdeki kiliseler camiye çevrilirken, uzaktakiler ise mescid yapılıyordu. Bu sebeple Fatih Büyük Camii/Cami-i Atik, Trabzon’un Fethinden hemen sonra camiye çevriliyor, Cuma namazı kılınıyordu. Trabzon’da, Kanuni Sultan Süleyman devri başlarında (1523), iki câmi, sekiz de mescid, bulunuyordu.

***

Kanuni de olan Süleyman’ın, adının koyulması hadisesi ise şöyle anlatılıyor: “1.11.1494’de Trabzon Valisi Şehzade Yavuz Sultan Selim’in güzel eşi Hafsa Sultan’dan Trabzon’da bir oğlu dünyaya geldi. Çocuğa verilecek adı bulabilmek için geleneksel bir davranışla Kur’an-ı Kerim’den gelişigüzel bir sayfa açıldı. Bu sayfada ‘İnnehu mines Süleymane..’ âyeti vardı. Çocuğa Süleyman adının verilmesi gerekiyordu. Fakat çok alçak gönüllü olan Şehzade Yavuz Sultan Selim, çocuğuna böylesine kutsal değeri büyük bir peygamber adının verilmesine razı olamıyordu. Sonunda çözüm yolunu yine kendi buldu. Eski harflerin türlü okunuşa göre türlü anlama gelmelerinden yararlanarak Süleyman’ı bir peygamber adı olarak değil de ‘Selim’ ve ‘en’ kelimelerinin yanyana gelmesiyle ortaya çıkmış ‘Selim’in Küçüğü’ anlamına aldı ve bu anlamda kabul etti, çocuğun adı Süleyman ol(uyor)du.”(x).

İşte, “İsim” verişteki bu hassasiyet “Kimlik/medeniyet”; bugünkü “İsim” verişlerdeki tercihler ise “Kimliksizlik/Cahiliyet” doğuruyor/oluyor.

***

Mühendislik hayatım sürerken başlayan ve emekliliğimde de sürdürdüğüm Yazar’lığım boyunca Bendenizi ‘öfke dolu çığlık’ atmaya zorlayan şey, ortalıkta “bilgi adına ‘bilgi kirliliği’ dolaşıyor olması, 20-21’inci asrın cahiliyetinin sürmesi” oluyor. Yaptığım şey; ‘ilmimin zekatını verip, bilgi birikimimi paylaşmak’ oluyor..

‘Hakikatin şahidi’ ol(a)mayana -Sahte bilgi sahibi olanlara- ‘bilgisiz’ demeyi de durmaksızın sürdürüyorum… 

‘Eski bir Başkent Ruhu’ taşıyan şehrim Trabzon’un, ‘Turabozan’ bir evladı olarak…

Yayın Tarihi
14.05.2014
Bu makale 7318 kişi tarafından okunmuştur.
Bu Haber İçin Yorum Yapın
NOT: E-Mail adresiniz web sitemiz üzerinde yayınlanmayacaktır.
CAPTCHA Image
Bu makaleye ilk yorumu yazan siz olun.

Yazara Ait Diğer Makaleler

Çerez Kullanımı

Kullandığımız çerezler hakkında bilgi almak ve haklarınızı öğrenmek için Çerez Politikamıza bakabilirsiniz.

Daha Fazla

Arama Yap!